Wolk, water, werkelijkheid I Ad van Rosmalen

 

 

Wanneer een kunstenaar besluit om haar werk te veranderen en in een andere discipline actief te worden, dan is dat een moedige stap omdat zo'n keuze tot grote onzekerheid over ongeveer alle artistieke principes leidt. Met uitsluiting natuurlijk van het eerst en belangrijkste principe, dat zij zal creëren, tegen wil en dank, tegen de keer en volledig overtuigd van de artistieke noodzaak. Die keuze maakte Tilde Van Uytven een paar jaar geleden en ze begon aan een diepgaand onderzoek naar haar mogelijkheden in het schilderkunstige. En inderdaad, onzekerheden gedurige wisselingen van perspectief volgden. Maar niet zonder een uiteindelijk waardevol resultaat.

 

Tijdens haar reizen in Azië was Van Uytven geraakt door het andere licht, het andere groen, de ander lucht en vooral de andere atmosfeer dan die zij kende. Met dat licht en de voordurende reflectie van een groter scala aan kleuren dan dat zij voor mogelijk hield, in contrast met alle bekende grijstonen en grijstinten en grijswaarden van het land aan de Noordzeekust, kon het niet anders dan dat zich er op een bepaald moment een nieuwe esthetica in haar werk zou aandienen. Alleen zijn lichtkleur en kleurlucht, groentinten en tintelend groen, nog iets anders dan verf op een doek.

 

Die kwestie, dat lichtkleur iets anders is dan de keus voor een bepaalde kleur, was een belangrijke onderzoeksvraag. Als een wolk op een bepaald moment van de dag die en die kleur heeft, en dat maar voor eventjes, welke is dan de kleur die op het wolkendoek een hoofdrol speelt? Een minstens zo belangrijke vraag is welke rol de wolk heeft. Is de wolk een voorstelling water of is de wolk de voorstelling van iets anders. Zeker is de wolk op het doek iets anders dan water of de voorstelling ervan want de olieverfwolk verhoudt zich slecht met een waterwolk.

 

In de zoektocht naar de beeldende beantwoording van die vragen, startte Van Uytven met een serie die omschreven kan worden als atmosferische schilderijen; werken waarin telkens een ander aspect van de kleurenproblematiek werd verbeeld. Zonder in een strikt esoterisch gebied terecht te komen, hoewel dat met zwevende wolken en  stijgende waterpartijen niet eenvoudig is, stelde de kunstenaar een aantal doeken op die als stijloefening en themapalet zijn te kenmerken. Voortaan zou het in haar werk over deze niet onder woorden te brengen aspecten van de werkelijkheid gaan. Vluchtige zaken die men kan kennen maar die niet snel zijn te bevatten.

 

Voorlopig is het er de keus voor wolken, of liever gezegd een enkele wolk die centraal staat in het schilderij, zoals in het werk "Andante" uit 2014. In vergelijking met eerder werk valt de persoonlijkheid, als dat een begrip is in dit verband, van de wolk op. Alsof dat object, als dat een aanduiding is , een eigenheid heeft die los van het verhalende bestaat. Zij zag niet een wolk die dit of dat voorstelde en heeft die wolk uitgebeeld, want dat zou het verhaal kunnen zijn. Integendeel, de kunstenaar besloot dat het de wolk zelf was die zich verbeeldde.

 

Misschien is dat wel de grootste verandering in het oeuvre van Tilde Van Uytven. Het werk staat niet langer ten dienste van een of ander extern doel, een verhaal van een gebeurtenis of een thema dat geïllustreerd moet worden, maar het schilderij is los gekomen van zelfs de eigen doelstellingen van de schilder. En zo kan het gebeuren dat de schilder een ander panorama moet willen kiezen, een andere schaalverhouding. Het klassieke vensterachtige schilderij, met een naar neigende drie-op-vier-verhouding van de zijden van het kader, krijgt dan een andere horizon in de meer horizontale gestrekte wereld van de wolk zelf.

 

voorjaar 2015

 

De verglijding van de verbeelding I Guy Goethals

 

 

Wanneer we het werk van Tilde Van Uytven overlopen zien we enkele opmerkelijke maar boeiende verschuivingen. De meest opvallende verschuiving, zodat we hier bijna van een breuk kunnen spreken, is de overgang van het tekenen naar het schilderen, van het narratieve naar het picturale.

 

Onwillekeurig moet ik denken aan de tweestrijd uit de 15de eeuwse renaissance tussen de Venetianen en de Florentijnen die elk, met hun eigen criteria over wat een goed kunstwerk beoogde te zijn, tegenover elkaar stonden. De Florentijnen schoven het ‘disegnatore’ (il disegno), het tekenen naar voor. De Venetianen schaarden zich achter het idee dat uitsluitend ‘il colore’, het picturale, het tonale de allesbepalende voorwaarde was om de werkelijkheid te verbeelden. In wezen was het een discussie die haar oorsprong kende lang voor Christus en later ten tijden van Rubens terug ‘en vogue’ was. Dichter bij ons werd het dispuut verder gezet door de neoclassicist Ingres die de tekenstift genegen was tegenover de verfkwast handterende Delacroix. Zo sluipt dan stiekem dit verhaal in het werk van Tilde Van Uytven. Alleen, gaat ze het gevecht aan met zichzelf.

 

Oorspronkelijk begon zij te werken als grafisch ontwerper voor de toenmalige BRT waar zij voor het duidingprogramma Panorama de actualiteit moest vatten in direct leesbare pancartes. Daarnaast ontwierp zij tussen 1980 en 1989 voor het Koninklijk Jeugdtheater affiches waarvoor eveneens de onmiddellijke leesbaarheid van het beeld een primordiale vereiste was.

 

In die jaren groeide de fascinatie voor oosterse kunst en diens totaal andere zienswijze om de wereld te verbeelden. Vanaf 1993 onderneemt ze daadwerkelijk verschillende reizen naar Japan waar ze intens kennis maakt met Japanse grafiek en illustratief werk. De inkttekeningen die ze mee naar huis brengt, verraden de pogingen om de essentie van de oosterse grafiek te absorberen. Het is echter in 2011 wanneer ze terugkomt van haar tweede reis naar Florida op uitnodiging van het Ringling College of Art and Design in Sarasota dat haar aquarellen die typische Oosterse wijze om licht te vatten met een grote accuratesse weten te capteren. Het licht wordt gecreëerd door de witruimtes van het blad. De restruimte, de leegte, het wit van het papier wordt de lichtbron en wint daardoor ook aan betekenis. De leegte, het licht, het niet fysische wordt de drager van het getekende, van de fysische wereld.

 

De verschuiving van het grafisch narratieve naar een meerduidige verbeelding van de werkelijkheid vroeg om andere media. Het was een proces dat al jaren sluimerde tot zij in 2004 schilderkunst gaat volgen aan het Sint Lukas Instituut in Brussel. Ze wil zichzelf zowel theoretisch als praktisch de basis van het schilderen eigen te maken. Een evolutie die jaren later tot rijping zal komen. Het loskomen van het grafische idioom naar een grotere gelaagdheid eiste een enorme ommezwaai. Het was ook de vraag die haar docent Philippe Van Snick stelde bij de start van haar nieuwe schoolparcours.

 

Via het schilderen kreeg ze een instrument in handen dat haar toeliet de grens te overschrijden van het alerte spitsvondige van het grafische werk naar het onderhuidse picturale. Het is de kunstenaar er niet om te doen het fotografische beeld te vangen. In haar huidig werk is er een lichte vorm van ‘unheimlichheid’ te bespeuren, een onvatbaarheid alsof het beeld ieder moment kan verdwijnen, wegsijpelen in een niet te grijpen nabeeld zoals licht dat aanwezig is als een onstoffelijk niets. Een verglijden van het ene ongrijpbare in het andere onvatbare. Niet zelden is er de aanwezigheid van deemstering, twilight, schemering, een overgang tussen licht en minder licht, tussen donker en meer donker.

 

Het oorspronkelijke vertrekpunt van het begrip transitie waren de verschillende vormen van water die ze schilderde, regen en wolken. Vandaag geldt dat thema nog steeds maar ruimer. “Het zijn volgens mij de dingen die telkens in elkaar overgaan, met elkaar verbonden zijn”, zegt Tilde Van Uytven. “Waren de aquarellen zuivere waarnemingen, dan tracht ik nu een soort van verinnerlijking te vatten in mijn schilderijen. Ik kijk zeer veel. Dat is mijn informatie. Wanneer je gaat schilderen is dat een verwerking van die informatie. Soms zijn het restanten van dromen maar meestal komt het uit die informatie van het zien. Het vangen van de veranderingen van daglicht dat plots van blauw naar groen kan omslaan.”

 

Overblijfsels van beelden, noemt ze haar huidige werk. Omdat ze voordien zeer realistisch naar waarneming tekende, wilde ze die beelden abstraheren, ontdoen van hun anekdotiek. Ze zocht naar andere manieren om dat licht weer te geven, een licht dat ergens achter schijnt. In Florida maakte ze een aquarel van een betonnen muur met gaten waar het licht doorheen scheen. Die tekening is eigenlijk de tussenstap geweest naar schilderijen zoals ‘licht 2’ uit 2011.

 

Mei 2014